(Xây dựng) - Theo Bộ Xây dựng, đến cuối năm 2020, tổng lượng tro, xỉ nhiệt điện đã tiêu thụ trên cả nước khoảng 34,5 triệu tấn, tương đương 42% tổng lượng phát thải qua các năm. Con số này chưa đạt được mục tiêu mà Đề án Đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm nguyên liệu sản xuất VLXD và sử dụng trong các công trình xây dựng đặt ra là 52%.

Bãi thải Nhà máy Nhiệt điện Mông Dương 1.

Ngành nhiệt điện là một trong những ngành phát sinh chất thải lớn. Theo tính toán thiết kế của các nhà máy nhiệt điện, nếu sử dụng than cám trong nước để sản xuất ra 1 KWh điện sẽ tiêu tốn khoảng 0,5 kg than và thải ra khoảng 0,18 kg tro, xỉ, thạch cao FGD. Và trên thực tế, do nguồn than đầu vào, điều kiện vận hành, lượng tro, xỉ thải ra có thể lớn hơn.

Bộ Công Thương cho biết: Cả nước hiện có 25 nhà máy nhiệt điện đốt than đang hoạt động, phát thải ra tổng lượng tro, xỉ khoảng hơn 13 triệu tấn/năm, trong đó, tro bay chiếm từ 80 - 85%.

Tương tự, lĩnh vực sản xuất phân bón cũng tạo ra một lượng lớn bã thải thạch cao PG. Theo công nghệ hiện hành, để sản xuất ra 1 tấn axít phosphoric sẽ thải ra khoảng 4,63 tấn PG. Tổng lượng phát thải thạch cao PG khoảng 2,35 triệu tấn/năm, chủ yếu từ 3 nhà máy DAP số 1 Đình Vũ (Hải Phòng), DAP số 2 (Lào Cai), DAP Đức Giang - Lào Cai. Ngoài ra, một số nhà máy sản xuất axit phosphoric có quy mô nhỏ khác cũng phát thải ra bã thải thạch cao gyps.

Nhằm thúc đẩy việc xử lý tro, xỉ, thạch cao FGD, thạch cao PG làm nguyên liệu sản xuất VLXD và sử dụng trong các công trình xây dựng, góp phần bảo vệ môi trường, tiết kiệm diện tích đất làm bãi chứa, giảm sử dụng tài nguyên khoáng sản để sản xuất VLXD, đảm bảo phát triển bền vững, ngày 23/9/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1696/QĐ-TTg về một số giải pháp thực hiện xử lý tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất phân bón để làm nguyên liệu sản xuất VLXD.

Tiếp đó, ngày 12/4/2017, tại Quyết định số 452/QĐ-TTg, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm nguyên liệu sản xuất VLXD và sử dụng trong các công trình xây dựng (Đề án 452).

Một trong những mục tiêu của Đề án 452 là đến năm 2020 xử lý và sử dụng tro, xỉ, thạch cao FGD, thạch cao PG làm nguyên liệu sản xuất VLXD và sử dụng trong các công trình xây dựng đạt khoảng 52% tổng lượng tích luỹ (khoảng 75 triệu tấn, bao gồm 56 triệu tấn tro, xỉ nhiệt điện; 2,5 triệu tấn thạch cao FGD; 16,5 triệu tấn thạch cao PG).

Theo Bộ Xây dựng, sau hơn 3 năm triển khai Đề án 452, tính đến cuối năm 2020, tổng lượng tro, xỉ nhiệt điện đã tiêu thụ trong cả nước khoảng 34,5 triệu tấn, tương đương với 42% tổng lượng phát thải qua các năm. Tổng khối lượng tro, xỉ hiện lưu giữ tại bãi chứa của các nhà máy còn khoảng 47,65 triệu tấn.

Tro, xỉ được sử dụng nhiều nhất là lĩnh vực làm phụ gia khoáng cho xi măng, ước khoảng 24 triệu tấn (70%); sản xuất gạch đất sét nung và gạch không nung ước khoảng 4 triệu tấn (12%); làm phụ gia cho sản xuất bê tông tươi, bê tông cho các công trình thủy lợi, đường bê tông xi măng vùng nông thôn và công trình xây dựng dân dụng (kết cấu móng khối lớn ít tỏa nhiệt) ước khoảng 3 triệu tấn (8%) và làm vật liệu san lấp, đắp đường giao thông khoảng 3,5 triệu tấn (9%).

Một số nhà máy nhiệt điện tiêu thụ khá tốt tro, xỉ gồm nhiệt điện Uông Bí, Ninh Bình, Hải Phòng, Thái Bình, Phả Lại, Nghi Sơn 1, Formosa Hà Tĩnh, Duyên Hải 3.

Như vậy, lượng tiêu thụ tro, xỉ chưa đạt được mục tiêu đặt ra của Đề án 452 cả về tổng lượng và cơ cấu tiêu thụ cho các lĩnh vực khác nhau.

Với lượng chất thải tồn lớn nói trên, nhiều nhà máy đang đứng trước nguy cơ lấp đầy bãi thải. Điển hình, bãi thải nhiệt điện Mông Dương đã đầy. Chủ đầu tư nhà máy phải thực hiện thi công nâng cao đê bao bãi xỉ lên khoảng 3 m theo thiết kế kỹ thuật và báo cáo tác động môi trường được phê duyệt, nên bãi thải còn có khả năng chứa thêm khoảng 300 nghìn m3.

Tương tự, bãi thải Nhà máy Nhiệt điện Duyên Hải 1 đầy 80%, Vĩnh Tân 2 và Vĩnh Tân 4 (70%), Duyên Hải 3 (60%)...

Đối với thạch cao PG, trong 3 nhà máy DAP đang vận hành tại Việt Nam chỉ có nhà máy DAP số 1 có dây chuyền xử lý bã thải thạch cao do Công ty CP Thạch cao Đình Vũ đầu tư với công suất 1 triệu tấn thạch cao PG/năm. Công ty này đến nay tiêu thụ được khoảng gần 500 nghìn tấn, tương đương với 12,5% công suất của dây chuyền đã đầu tư, còn quá thấp so với lượng tồn trữ.

Trong khi đó, bã thải thạch cao Nhà máy DAP số 2 Lào Cai và nhà máy DAP Đức Giang - Lào Cai vẫn chưa được quan tâm xử lý và tiêu thụ. Hiện bã thải thạch cao vẫn đang được tích trữ tại các bãi chứa. Ước tính lượng tồn trữ bã thải thạch cao các nhà máy đến cuối năm 2020 khoảng 12,4 triệu tấn.

Đề án 452 nêu rõ quan điểm: Ưu tiên sử dụng tro, xỉ, thạch cao FGD, thạch cao PG đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hướng dẫn kỹ thuật làm nguyên liệu sản xuất VLXD và cho các công trình xây dựng.

Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức, cá nhân tham gia xử lý sử dụng tro, xỉ, thạch cao FGD, thạch cao PG làm nguyên liệu sản xuất VLXD và sử dụng trong các công trình xây dựng.

Các chủ cơ sở phát thải chịu trách nhiệm tổ chức xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao FGD, thạch cao PG phát sinh trong quá trình sản xuất.