Nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), phóng viên Báo Hànộimới đã có cuộc trò chuyện với Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Với tình yêu sâu sắc dành cho Hà Nội, ông đã chia sẻ những suy nghĩ, góc nhìn về thách thức và cơ hội trong việc phát huy tối đa nguồn lực từ đất đai để phát triển hạ tầng xã hội, đồng thời bảo tồn hồn cốt văn hóa của Thủ đô nghìn năm văn hiến.

Giáo sư Đặng Hùng Võ. Ảnh: Sơn Tùng

Giao thông công cộng và chiến lược nén dân cư

- Ông đánh giá như thế nào về những đóng góp của Luật Thủ đô sửa đổi trong việc quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội, đặc biệt là giải pháp phát triển dựa vào giao thông công cộng (TOD)?

- Luật Thủ đô sửa đổi ra đời trong bối cảnh Hà Nội đang đối mặt với nhiều thách thức về quy hoạch đô thị. Để xây dựng một Thủ đô hiện đại, xứng tầm với vai trò trung tâm chính trị, văn hóa và kinh tế của cả nước, việc đưa ra các giải pháp quy hoạch tổng thể là rất cần thiết. Luật này không chỉ chú trọng phát triển đô thị hiện đại, mà còn bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

Các giải pháp quy hoạch tổng thể giúp trung tâm Hà Nội kết nối với vùng ven thuận lợi. Ảnh: Vũ Minh Quân

Một giải pháp quan trọng được đề cập là TOD - phát triển đô thị dựa trên hệ thống giao thông công cộng. Đây là mô hình phổ biến tại nhiều nước phát triển, giúp cải thiện kết nối giao thông và tối ưu hóa việc sử dụng quỹ đất, tạo điều kiện cho phát triển bền vững. Với mô hình này, khu đô thị sẽ được phát triển xung quanh nút giao thông công cộng, giúp cư dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu.

Khu vực phía Tây Hà Nội đang kết nối với trung tâm bằng hệ thống giao thông đồng bộ. Ảnh: ST

Tuy nhiên, để TOD phát huy hiệu quả, Hà Nội cần đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng giao thông công cộng, từ tàu điện ngầm, tàu điện trên cao đến các tuyến xe buýt kết nối. Hà Nội cũng cần có những chính sách hỗ trợ phát triển các khu đô thị tại các điểm nút giao thông để vừa đáp ứng nhu cầu phát triển, vừa giữ được nét đặc trưng của thành phố.

- Ông có thể giải thích thêm về vai trò của quy hoạch “nén dân cư” tại các điểm nút giao thông trong việc tái cấu trúc lại không gian đô thị Hà Nội?

- Quy hoạch “nén dân cư” tại các điểm nút giao thông là yếu tố quan trọng trong việc tái cấu trúc không gian đô thị của Hà Nội. Khái niệm này nhằm sử dụng hiệu quả những khu vực có hạ tầng giao thông công cộng tốt để phát triển dân cư, giảm sự phụ thuộc vào giao thông cá nhân. Chúng ta cần tập trung phát triển dân cư tại các điểm nút giao thông trọng yếu, nơi có sự kết nối chặt chẽ giữa các phương tiện công cộng, như tàu điện trên cao, xe buýt... Điều này không chỉ giúp giảm áp lực lên hệ thống giao thông hiện tại, mà còn thúc đẩy việc sử dụng giao thông công cộng.

Tàu điện trên cao đang là giải pháp giao thông công cộng hữu ích của Hà Nội. Ảnh: ST

Một trong những lợi ích chính của việc “nén dân cư” là tạo ra các khu đô thị nhỏ gọn, song hiện đại, với đầy đủ tiện ích công cộng, như trường học, bệnh viện và công viên. Khi dân cư được quy hoạch tập trung quanh các điểm giao thông, không gian đô thị sẽ được tổ chức hợp lý hơn, tránh tình trạng phát triển tự phát, lộn xộn. Để mô hình này thực sự hiệu quả, cần có sự đồng bộ trong quy hoạch tổng thể, từ hệ thống giao thông công cộng đến cơ sở hạ tầng xã hội.

Cần nhấn mạnh rằng, việc “nén dân cư” không có nghĩa là tạo ra sự quá tải dân số tại một khu vực nhất định. Quy hoạch cần thực hiện một cách hợp lý, với mật độ dân cư phù hợp và có sự kiểm soát chặt chẽ để tránh gia tăng áp lực lên hạ tầng và dịch vụ công cộng.

Quy hoạch “nén dân cư” tại các điểm nút giao thông không chỉ giúp tái cấu trúc không gian đô thị, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển một thành phố hiện đại, bền vững. Đây là giải pháp cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển đô thị trong bối cảnh dân số ngày càng tăng và quỹ đất ngày càng hạn chế.

Đất đai là động lực cho phát triển

- Ông có thể phân tích thêm về thách thức lớn nhất mà Hà Nội hiện nay phải đối mặt trong việc huy động nguồn lực từ đất đai để phát triển hạ tầng giao thông?

- Để xây dựng một hệ thống giao thông công cộng hiện đại, bao gồm tàu điện ngầm, tàu điện trên cao và mạng lưới xe buýt đồng bộ, cần một nguồn lực tài chính khổng lồ. Chi phí không chỉ dừng lại ở việc xây dựng cơ sở hạ tầng, mà còn bao gồm các chi phí vận hành, bảo trì và nâng cấp theo thời gian.

Khai thác nguồn lực từ đất giúp Hà Nội phát triển hạ tầng đồng bộ. Ảnh: Vũ Minh Quân

Trong bối cảnh này, khai thác nguồn lực từ đất đai được coi là giải pháp then chốt. Đất đai là nguồn lực quý giá, đặc biệt tại các khu đô thị lớn như Hà Nội, nơi giá trị đất đai đang tăng cao. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ là khai thác, mà còn là cách quản lý và điều chỉnh giá trị đất đai một cách hợp lý và hiệu quả. Điều này đòi hỏi tầm nhìn chiến lược trong quy hoạch và thực hiện.

Luật Đất đai 2024 vừa có hiệu lực, các chính sách liên quan đến đất đai đã có những điều chỉnh quan trọng, nhằm khai thác tối đa giá trị từ đất. Chính sách này không chỉ tạo ra nguồn thu cho Nhà nước, mà còn bảo đảm quyền lợi cho người dân, giúp họ hưởng lợi từ việc tăng giá trị đất đai. Việc điều chỉnh giá đất có thể tạo ra cơ chế mà cả Nhà nước và người dân đều có lợi, từ đó khuyến khích sự đồng thuận trong việc sử dụng và phát triển đất đai.

Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả nguồn lực từ đất, Hà Nội phải đối mặt với nhiều thách thức khác. Trước hết là định giá đất sao cho hợp lý, phản ánh đúng giá trị thị trường, song cũng phải phù hợp với khả năng chi trả của người dân và doanh nghiệp. Nếu giá đất được định giá quá cao, sẽ tạo gánh nặng cho các nhà đầu tư và người dân, làm giảm sức hút của thị trường và kìm hãm sự phát triển.

Cân bằng giữa việc phát triển hạ tầng hiện đại và giữ lại hồn cốt văn hóa của Hà Nội là điều cốt lõi trong quy hoạch đô thị. Ảnh: Nguyệt Thơ

Thách thức tiếp theo là biến giá trị đất đai thành nguồn lực thực sự cho phát triển hạ tầng. Khi giá đất tăng, không phải lúc nào cũng dễ dàng chuyển đổi giá trị đó thành tiền mặt để đầu tư vào hạ tầng giao thông. Điều này đòi hỏi sự can thiệp của chính sách, từ việc điều chỉnh quy hoạch đất đai đến việc tạo điều kiện cho các dự án phát triển hạ tầng sử dụng quỹ đất một cách linh hoạt hơn, cũng như điều chỉnh thuế đất và các cơ chế tài chính liên quan. Cần một hệ thống chính sách đồng bộ và minh bạch để bảo đảm rằng, giá trị đất đai được phát huy tối đa và có thể tái đầu tư vào hệ thống giao thông.

Khi hệ thống giao thông phát triển, các khu đất gần các điểm nút giao thông trọng yếu sẽ tăng giá trị rất lớn. Do đó, Hà Nội cần khai thác các khu vực này bằng cách đầu tư vào các dự án phát triển dựa trên hệ thống giao thông công cộng, như mô hình phát triển TOD đã đề cập trước đó. Khi đất đai được quy hoạch, đầu tư đúng đắn vào cơ sở hạ tầng giao thông, giá trị đất sẽ tăng lên, cả Nhà nước và người dân đều có thể thu được lợi ích từ sự phát triển đó.

Cuối cùng, yếu tố minh bạch trong quá trình khai thác và phân bổ nguồn lực từ đất cũng rất quan trọng. Quá trình này cần sự tham gia của cả Nhà nước và cộng đồng, bảo đảm không có sự bất công hay lãng phí nguồn lực. Nếu Hà Nội thực hiện được điều này, không chỉ nguồn lực từ đất đai, mà cả sự đồng thuận và ủng hộ của người dân sẽ là những yếu tố quan trọng giúp thành phố phát triển bền vững và hiện đại.

- Theo ông, đâu là sự cân bằng giữa việc phát triển hạ tầng hiện đại và giữ lại hồn cốt văn hóa nghìn năm của Thủ đô Hà Nội?

- Mỗi gốc cây rêu phong, nếp nhà cổ, hay đoạn đường mòn ở Hà Nội đều mang trong mình lịch sử và văn hóa lâu đời của dân tộc. Những di sản này không chỉ là vật thể, mà còn chứa đựng những câu chuyện, ký ức và cảm xúc của người dân qua nhiều thế hệ. Khi xây dựng hạ tầng hiện đại, điều quan trọng là phải bảo tồn những giá trị này, tạo ra một môi trường đô thị, vừa hiện đại, vừa giàu chiều sâu văn hóa.

Sự cân bằng giữa phát triển và bảo tồn không chỉ đơn thuần là duy trì các công trình lịch sử, mà còn tạo ra sự hòa quyện giữa yếu tố hiện đại và truyền thống. Trong quá trình quy hoạch, chúng ta cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố văn hóa, lịch sử và nghệ thuật. Chẳng hạn, khi thiết kế các khu đô thị mới, các kiến trúc sư có thể lấy cảm hứng từ những giá trị văn hóa đặc trưng của Hà Nội, nhằm tạo ra không gian không chỉ đẹp, mà còn giàu ý nghĩa.

Hà Nội không chỉ cần một bộ mặt đô thị mới, mà còn phải gìn giữ cái hồn đặc trưng, một sức hút độc đáo, không nơi nào có được. Những không gian văn hóa như các khu phố cổ, làng nghề truyền thống hay di tích lịch sử không chỉ là điểm đến hấp dẫn cho khách du lịch, mà còn là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật và văn hóa địa phương.

Cuối cùng, chính quyền cần có các chính sách rõ ràng về bảo tồn văn hóa trong quá trình phát triển đô thị. Các quy định cụ thể về việc bảo tồn công trình lịch sử, bảo vệ không gian văn hóa và khuyến khích phát triển các dự án kết hợp giữa hiện đại và truyền thống sẽ tạo ra một Hà Nội không chỉ là trung tâm phát triển kinh tế, mà còn là trung tâm văn hóa và nghệ thuật, giữ vững giá trị của một Thủ đô nghìn năm văn hiến.

- Trân trọng cảm ơn ông!