(Xây dựng) – Trước diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19, từ sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán 2020 đến nay hầu hết các cơ sở giáo dục tại Việt Nam đều chưa hoạt động trở lại. Để hạn chế tối đa sự gián đoạn trong việc học cũng như hỗ trợ học sinh - sinh viên theo kịp chương trình, một số trường đã chuyển sang hình thức dạy và học trực tuyến. Vậy học trực tuyến là gì? Những điều kiện tiên quyết nào cần có để đảm bảo hiệu quả như hình thức học truyền thống?

Tiến sĩ Phạm Công Hiệp - giảng viên cấp cao khoa Kinh doanh và Quản trị, Đại học RMIT Việt Nam sẽ đưa ra những gợi ý để giúp việc dạy và học trực tuyến đạt hiệu quả cao.

Trước tiên cần phải hiểu đúng về khái niệm “học trực tuyến”. Đây là phương thức học thông qua máy vi tính hay thiết bị thông minh được kết nối mạng internet. Trên nền tảng này, người học và người dạy kết nối với nhau qua các phần mềm gọi thoại (voice call), hình thoại (video call) để trao đổi trực tiếp, chia sẻ các tài liệu học tập, giải đáp các vướng mắc mà người học đang gặp phải…

Học trực tuyến là phương thức học thông qua máy vi tính hay thiết bị thông minh được kết nối mạng internet.

Hình thức học trực tuyến có ưu điểm lớn chính là nhờ việc các tài liệu học tập, câu hỏi thảo luận, bài kiểm tra, điểm thi đều được lưu trữ trên một nền tảng quản lý nội dung trực tuyến. Người học có thể truy cập những nội dung này vào bất kỳ thời gian nào, ở bất cứ đâu một cách dễ dàng. Bài giảng sẽ được phát trực tiếp để người học có thể tham gia ngay tại thời điểm đó, đồng thời cũng được ghi hình lại để làm tài liệu hỗ trợ có thể sử dụng khi cần. Tùy theo số lượng người tham gia, người dạy và người học vẫn có thể tương tác với nhau trên nền tảng này. Những ưu điểm nêu trên sẽ giúp người học có thể bắt kịp chương trình khi không thể trực tiếp đến lớp, hoặc có thể xem lại bài dễ dàng nếu không hiểu hay chưa theo kịp bài giảng.

Ngoài ưu điểm, học trực tuyến cũng cho thấy một số nhược điểm riêng. Nổi bật nhất là trong môi trường học trực tuyến, người học sẽ không được ai nhắc nhở cũng như không có thời gian biểu cụ thể để tuân theo. Điều này có thể khiến người học mất tập trung nếu bản thân họ chưa biết tự kỷ luật cũng như chưa có khả năng sắp xếp thời lượng học tập và thứ tự ưu tiên.

Thay vì đến lớp đến trường, người học sẽ ở nhà hoặc đến các điểm công cộng có kết nối internet, dẫn đến môi trường học thiếu ổn định do bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như tốc độ đường truyền kém, âm thanh không rõ, hình ảnh không đủ chất lượng, khiến việc truyền tải và tiếp nhận kiến thức bị gián đoạn và không đạt được hiệu quả tối đa.

Một nhược điểm khác của việc học trực tuyến là thiếu sự tương tác trực tiếp giữa người học với nhau và giữa người học với người dạy. Thiếu cảm quan về hành vi, chuyển động của khuôn mặt và cơ thể dẫn đến việc truyền đạt thông tin, kiểm tra mức độ tiếp nhận thông tin và các hoạt động nhóm có thể khó khăn hơn so với lớp học truyền thống.

Học trực tuyến cũng có thể bất lợi với một số môn học đòi hỏi phải có người hướng dẫn thực hành trực tiếp trên máy tính và cần những phần mềm hay thiết bị chuyên dụng để tiến hành.

Tuy nhiên, trong tình hình dịch bệnh như hiện nay, không thể phủ nhận rằng việc dạy và học trực tuyến đang là lựa chọn tối ưu với ngành giáo dục, không chỉ ở Việt Nam mà tại nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Giảng viên RMIT giảng bài trực tuyến.

Để khắc phục thiếu tính tương tác trực quan và cảm quan trong lớp học được giảng dạy trực tuyến, người dạy nên chuẩn bị bài giảng hội tụ đủ ba yếu tố của sự “hiện diện trực tuyến” (online presence), gồm hiện diện người dạy (instructor presence), hiện diện yếu tố xã hội (social presence) và hiện diện nhận thức (cognitive presence).

Hiện diện người dạy liên quan tới việc tạo ấn tượng với người học qua chia sẻ thông tin về tính cách hay sở thích cá nhân trước buổi học đầu tiên cũng như phong thái dạy thể hiện cá tính riêng. Người dạy phải đóng vai trò kiến tạo và kết nối người học với nhau thông qua các hoạt động bổ trợ, cách đặt câu hỏi nhóm, và cung cấp phản hồi cả trực tuyến và sau lớp học. Người học cũng sẽ dễ kết nối và hứng thú hơn với bài giảng nếu họ hiểu và đón nhận tính cách cũng như biểu cảm của người dạy trực tuyến.

Hiện diện yếu tố xã hội giúp người học trực tuyến kết nối và có cảm xúc với cả nhóm, tạo sự hiện diện tương tự như ngoài đời thật nhờ tương tác, thảo luận qua tính năng đàm thoại, nhắn tin trực tiếp trên nền tảng dạy học, hay thậm chí là tạo nhóm thảo luận trực tuyến ngay giữa bài giảng.

Hiện diện nhận thức là kết nối bài giảng trực tuyến với những kiến thức sẵn có của người học, giúp người học kiến tạo thông tin và tri thức mới thông qua các hình thức trắc nghiệm, kiểm tra kiến thức ngay trong bài giảng, trả lời câu hỏi qua hình ảnh, âm thanh hay tin nhắn.

Việc dạy và học trực tuyến là lựa chọn tối ưu với ngành giáo dục trong tình hình dịch bệnh như hiện nay.

Kiến tạo “hiện diện trực tuyến” sẽ tạo ra môi trường học trong đó người học cảm nhận được người thật và giao tiếp thật, và sự hiện diện của bản thân người học cũng được quan tâm. Điều này giúp người học kết nối với thầy cô và bạn học như trong môi trường thực. Như một bạn học sinh nhận xét sau buổi học trực tuyến: “Em cảm thấy thoải mái như trong lớp học thông thường vì cô giáo gọi tên từng bạn, bật chế độ hình thoại để chào cả lớp trước buổi giảng, và biểu cảm sinh động của cô cũng thu hút như trong lớp học thực ngoài đời”.

Ngoài ra, để chuẩn bị tốt cho việc học trực tuyến, người dạy cần theo những khuyến nghị sau đây: Chuẩn bị chi tiết các hoạt động, tài liệu hỗ trợ trước và sau bài giảng trực tuyến nhằm giúp người học nắm được chủ đề trước khi tham gia buổi học và ôn tập lại kiến thức sau đó; Kiểm tra, sử dụng các thiết bị giảng dạy và tài liệu buổi học xem có tương thích với phần mềm giải dạy trực tuyến không; Để không bị gián đoạn trong việc truyền tải kiến thức, hãy giảng bài trong phòng học chuyên dụng, có không gian yên tĩnh và đầy đủ trang thiết bị.

Bố trí máy ghi hình và máy ghi âm di động để người dạy có thể thoải mái di chuyển đến bảng viết, nhằm giải thích những vấn đề phức tạp, giúp người học có thể cảm nhận được cử động của người dạy thay vì chỉ thấy được khuôn mặt cận cảnh.

Tiến sĩ Phạm Công Hiệp - giảng viên cấp cao khoa Kinh doanh và Quản trị, Đại học RMIT Việt Nam.

Đối với người học, cần chú trọng vào các vấn đề sau: Chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị hỗ trợ việc học như máy tính, các phần mềm cần thiết, thiết bị ghi hình, thiết bị hội thoại để tham gia lớp học trực tuyến. Đặc biệt, nên truy cập bằng đường truyền internet tốc độ cao để có thể đạt hiệu quả tối đa khi học trực tuyến.

Nên chuẩn bị tất cả những thứ cần thiết khác như nước uống, bút, sổ ghi chép để tránh di chuyển ngoài ý muốn, dẫn đến gián đoạn trong việc tiếp thu bài giảng; Nên tìm không gian phù hợp không bị ảnh hưởng bởi yếu tố ngoại cảnh để không khiến cả người học và người dạy bị sao nhãng.

Nên hiểu rõ các nguyên tắc lịch sự trực tuyến như không bật thiết bị ghi hình nếu không mặc trang phục phù hợp, để chế độ im lặng trên thiết bị hội thoại nếu chưa cần thảo luận, phản hồi khi được yêu cầu trả lời, chủ động tham gia thảo luận trong phòng thoại khi được nêu tên, thông báo với những người đang cùng tham gia khi bản thân phải dừng buổi học sớm.

Cuối cùng, các thiết bị phần mềm hỗ trợ bài giảng trực tuyến đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc đạt hiệu quả cao nhất khi học trực tuyến. Dưới đây là một số phần mềm chuyên dụng giúp dạy và học trực tuyến hiệu quả mà Tiến sĩ Phạm Công Hiệp muốn giới thiệu đến độc giả, những phần mềm này gồm: Microsoft Teams (//teams.microsoft.com); Google Meet (//meet.google.com); Collaborate Ultra (//help.blackboard.com/Collaborate); Zoom (//zoom.us).