(Xây dựng) - Hoạt động đầu tư xây dựng là lĩnh vực quan trọng, tạo ra động lực, tài sản cố định phát triển kinh tế đất nước và cơ sở hạ tầng cho người dân. Năm 2023, vượt qua nhiều khó khăn, tổng đầu tư xây dựng ước đạt khoảng 27,5% GDP, hoạt động đầu tư xây dựng trên đà hồi phục qua các quý, có thể thấy tốc độ tăng trưởng 6 tháng đầu năm đạt 4,74%, tăng lên 6,17% trong 9 tháng và ước đạt 7.8% cả năm 2023. Trong đó, điểm sáng đầu tư công dẫn dắt tổng cầu, nhất là đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng ước đạt 10%; đầu tư xây dựng sử dụng vốn FDI ước đạt 14.8%.

Bên cạnh những mặt tích cực, lĩnh vực hoạt động đầu tư xây dựng đang đối mặt với nhiều khó khăn, vướng mắc, nhất là đầu tư khu vực tư nhân đang còn trì trệ, xuất phát từ các nguyên nhân như: Quá trình chuẩn bị đầu tư kéo dài; giải phóng mặt bằng chậm; lãi suất vay giảm chậm, khó tiếp cận với tín dụng; sức khỏe các nhà đầu tư, các doanh nghiệp chưa phục hồi, khả năng hấp thụ vốn còn thấp; thị trường nguyên vật liệu thiếu, lạm phát tăng; và bên cạnh đó là các vướng mắc liên quan đến pháp lý về đầu tư, đất đai, phòng cháy, xây dựng...

Qua tổng kết đánh giá việc thực thi pháp luật năm 2023, Cục Quản lý hoạt động xây dựng thấy vẫn còn tồn tại, vướng mắc cần tháo gỡ, chấn chỉnh kịp thời để thúc đẩy đầu tư xây dựng, góp phần hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế. Trong đó, đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng, nổi lên một số nội dung cụ thể như:

Thứ nhất, về chồng chéo pháp lý: Hoạt động đầu tư xây dựng chịu sự điều tiết của nhiều Luật (Luật Quy hoạch, Luật Quy hoạch đô thị, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Phòng cháy và chữa cháy, Luật Nhà ở...), quy định giữa các Luật vẫn còn một số nội dung chưa đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ; dự án đầu tư xây dựng thường trải qua thời gian dài, các pháp luật có điều chỉnh, việc chuyển tiếp qua các thời kỳ gây nhiều vướng mắc trong áp dụng pháp luật tại thời điểm hiện tại. Quá trình xung đột pháp luật và quy định thiếu rõ ràng được xem là một rào cản, là nguyên nhân chính dẫn đến nhiều vướng mắc trong thực thi pháp luật nói chung và hoạt động đầu tư xây dựng nói riêng; có thế thấy đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến một số trường hợp cán bộ phải trì hoãn, kéo dài thời gian để xin ý kiến hoặc từ chối giải quyết một số thủ tục đầu tư, mặc dù các trường hợp này đảm bảo đầy đủ cơ sở khoa học và thực tiễn.

TS Hoàng Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Quản lý hoạt động xây dựng, Bộ Xây dựng.

Ví dụ, để giải quyết xung đột Luật Quy hoạch 2017 với các luật khác, Quốc hội đã ban hành sửa đổi bổ sung một số điều của 11 Luật ngày 15/6/2018 và 37 Luật có liên quan đến Quy hoạch ngày 20/11/2018. Tuy nhiên đến nay, vẫn còn vướng mắc dẫn đến việc lập, tổ chức thực hiện quy hoạch và triển khai đầu tư xây dựng bị chậm lại.

Thứ hai về Quy hoạch: một số quy định trong pháp luật quy hoạch đô thị, quy hoạch xây dựng còn bất cập như quy định về công trình ngầm trong các cấp độ quy hoạch, quy hoạch sử dụng làm cơ sở lập dự án hạ tầng kỹ thuật khung khu chức năng, gây vướng mắc trong đánh giá về sự phù hợp Thiết kế cơ sở với Quy hoạch được duyệt.

Việc tổ chức lập, phê duyệt, điều chỉnh quy hoạch chung đô thị, quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết còn chậm dẫn đến thiếu cơ sở để xác định Dự án đầu tư xây dựng; hoặc thiếu nội dung (như xác định quy mô công trình ngầm tại quy hoạch phân khu); hoặc chưa đảm bảo nguyên tắc tuân thủ giữa các cấp độ của các đồ án quy hoạch (chỉ tiêu của quy hoạch cấp dưới không phù hợp với quy hoạch cấp trên) dẫn đến một số dự án phải dừng chờ điều chỉnh hoặc bổ sung quy hoạch.

Thứ ba về đầu tư xây dựng: Thời gian chuẩn bị đầu tư kéo dài thường bị xem là do phải thực hiện các khâu thẩm định, thẩm duyệt, cấp phép tại cơ quan quản lý Nhà nước. Tuy nhiên, cùng với việc các quy định pháp luật còn bất cập, gây lúng túng trong áp dụng vào thực tiễn thì việc cập nhật các quy định, quy chuẩn, tiêu chuẩn mới các cơ quan chủ đầu tư, Ban quản lý dự án, tư vấn thiết kế cũng là vấn đề dẫn đến chất lượng công tác khảo sát, lập hồ sơ đề xuất chủ trương đầu tư, Báo cáo nghiên cứu khả thi chưa đáp ứng yêu cầu hoặc không phù hợp với thực tế dẫn tới phải điều chỉnh nhiều lần ở giai đoạn thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi, làm chậm quá trình chuẩn bị đầu tư. Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ trong lập, thẩm định, quản lý dự án và thi công công trình còn yếu cả phía chủ đầu tư, nhà thầu và cơ quan quản lý Nhà nước.

Thứ tư về cấp phép xây dựng: Việc cấp phép xây dựng loại hình nhà ở nhiều tầng, nhiều căn hộ do hộ gia đình, cá nhân đầu tư xây dựng đã và đang là nhu cầu thiết thực của xã hội. Tuy nhiên, ở một số địa phương còn lúng túng trong kiểm soát và quản lý; một số nơi lại xuất hiện tình trạng lợi dụng loại hình nhà ở riêng lẻ để hợp thức hóa cho loại hình này dẫn đến mất kiểm soát, không đảm bảo an toàn, mà điển hình vụ cháy chung cư ở phố Khương Hạ (quận Thanh Xuân – Hà Nội) vừa qua.

Thứ năm về thực hiện đầu tư: Thực tế vẫn còn tình trạng đầu tư dự án thiếu đồng bộ, gây quá tải về hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, thậm chí các dự án đầu tư dở dang theo từng phần nhưng không đưa vào sử dụng được gây lãng phí nguồn lực xã hội rất lớn..

Năm 2024, dự báo có những thuận lợi và khó khăn đan xen. Để thực hiện đạt các mục tiêu đề ra năm 2024 trong báo cáo tổng kết đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng, cần tiếp tục tập trung hoàn thiện thể chế và tổ chức thực hiện pháp luật theo hướng tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động công vụ; đẩy mạnh cải cách hành chính và cải thiện môi trường đầu tư, thúc đẩy đầu tư xây dựng đảm bảo an toàn, hiệu quả và bền vững. Trong đó, các nhiệm vụ trọng tâm gồm:

Giải quyết xung đột pháp luật, tạo môi trường đầu tư thông thoáng là được xác định là nhiệm vụ quan trọng. Vừa qua, chúng ta thường dùng đơn thuốc “một Luật sửa nhiều Luật” là cần thiết, tuy nhiên mang tính ngắn hạn, không giải quyết được triệt để vấn đề và thậm chí cách làm này về lâu dài làm mất tính triết lý, hệ thống và đồng bộ của từng đạo luật. Thay vì cách làm này, cần quán triệt, kiểm soát và thống nhất cách xây dựng luật và hiểu các quy định trong từng đạo Luật chỉ trong phạm vi, đối tượng của luật đó, trường hợp có xung đột giữa các quy định cần ưu tiên áp dụng Luật chuyên ngành thay vì ưu tiên Luật có hiệu lực sau như quy định của Luật ban hành văn bản pháp luật hiện nay.

Về Quy hoạch: Nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung một số quy định pháp luật về quy hoạch xây dựng, quy hoạch đô thị, cơ sở lập dự án, cấp giấy phép xây dựng cho loại dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật; phân định rõ khái niệm về công trình ngầm xây dựng, phần ngầm công trình xây dựng và nội dung cần quản lý từ góc độ quy hoạch; làm rõ nội dung, chỉ tiêu quy hoạch theo từng cấp độ quy hoạch...

Đối với UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cần tập trung rà soát, cập nhật, điều chỉnh quy hoạch đảm bảo đầy đủ thông tin, thống nhất nguyên tắc tuân thủ, đồng bộ giữa các cấp độ của các đồ án quy hoạch.

Về đầu tư xây dựng: Nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung một số quy định pháp luật về đầu tư xây dựng theo hướng tiếp tục rà soát thủ tục hành chính không thực sự cần thiết phải thực hiện ở tiền kiểm để chuyển hậu kiểm hoặc loại bỏ nếu trùng lắp ở các bước thực hiện dự án.

Làm rõ nội dung cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định gắn với mục tiêu nhà nước cần quản lý; phân quyền gắn với trách nhiệm người quyết định đầu tư, chủ đầu tư và trách nhiệm nghề nghiệp của tổ chức tư vấn. Rà soát điều chỉnh, bổ sung quy định quản lý năng lực hoạt động xây dựng nhằm sàng lọc, phân hạng cá nhân hành nghề xây dựng, các đơn vị tư vấn, nhà thầu xây dựng đúng năng lực để nâng cao chất lượng hồ sơ dự án, thiết kế và chất lượng công trình xây dựng.

Rà soát các quy định nhằm khắc phục việc đầu tư dự án thiếu đồng bộ, gây quá tải về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và lãng phí nguồn lực đầu tư. Tiếp tục phân cấp một số loại, cấp công trình/dự án cho Sở uản lý xây dựng chuyên ngành ở địa qphương để đảm bảo đồng bộ cấp quản lý theo từng bước thực hiện dự án ở Trung ương và địa phương.

Về công tác cấp phép xây dựng đối với loại hình nhà ở nhiều căn hộ của hộ gia đình, cá nhân; cơ sở dịch vụ cho thuê trọ có mật độ người ở cao, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chú trọng trong công tác quản lý và chỉ đạo thực hiện nghiêm công tác cấp Giấy phép xây dựng và quản lý trật tự xây dựng theo Giấy phép xây dựng, đặc biệt là công tác rà soát các yêu cầu về PCCC; chỉ đạo tăng cường kiểm tra, giám sát phát hiện và ngăn chặn kịp thời tình trạng xin phép xây dựng nhà ở riêng lẻ đơn thuần nhưng sau khi xây dựng hoàn thành thực hiện bán hoặc cho thuê theo hình thức nhà nhiều tầng, nhiều căn hộ; và chỉ cấp phép kinh doanh hoạt động khi công trình đảm bảo tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật về PCCC và pháp luật có liên quan.

Về áp dụng công nghệ trong đầu tư xây dựng: Nghiên cứu xây dựng các quy định, quy trình quản lý và cơ sở vật chất, phần mềm để đảm bảo lộ trình áp dụng BIM trong công tác tiếp nhận hồ sơ, thẩm định dự án, thiết kế nhằm rút ngắn thời gian, giảm thiểu xung đột, tiết kiệm chi phí và tăng hiệu quả đầu tư xây dựng.

TS Hoàng Anh Tuấn
Cục trưởng Cục Quản lý hoạt động xây dựng, Bộ Xây dựng