(Xây dựng) - Theo định hướng quy hoạch tỉnh, Nghệ An sẽ phát triển mở rộng mạng lưới đô thị với các quy mô khác nhau trên phạm vi toàn tỉnh, nhằm tạo ra các vùng động lực tăng trưởng theo hướng hiện đại, đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội.

Một góc đô thị thành phố Vinh.

Đô thị mang nhiều nét đặc trưng

Nghệ An nằm ở Đông Bắc dãy Trường Sơn, địa hình đa dạng, phức tạp và bị chia cắt bởi các hệ thống đồi núi, sông suối hướng nghiêng từ Tây - Bắc xuống Đông - Nam với ba vùng sinh thái rõ rệt: Miền núi, trung du, đồng bằng ven biển. Đỉnh núi cao nhất là đỉnh Pulaileng (2.711m) ở huyện Kỳ Sơn, thấp nhất là vùng đồng bằng huyện Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Yên Thành có nơi chỉ cao đến 0,2m so với mặt nước biển (đó là xã Quỳnh Thanh huyện Quỳnh Lưu). Đồi núi chiếm 83% diện tích đất tự nhiên của toàn tỉnh.

Nghệ An có 21 đơn vị cấp huyện, bao gồm 1 thành phố, 3 thị xã và 17 huyện với 460 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 411 xã, 32 phường và 17 thị trấn. Do đặc thù của điều kiện tự nhiên và địa hình nên mạng lưới đô thị, dân cư của tỉnh tập trung phần lớn ở khu vực phía Đông, gắn với vùng đồng bằng và ven biển, nơi có hệ thống giao thông phát triển, địa hình bằng phẳng và đất xây dựng thuận lợi. Vùng này gồm thành phố Vinh, thị xã Cửa Lò, thị xã Hoàng Mai, huyện Nghi Lộc, huyện Hưng Nguyên, huyện Nam Đàn, huyện Diễn Châu, huyện Yên Thành, huyện Quỳnh Lưu. Hệ thống đô thị vùng phía Đông phân bố tương đối đồng đều gắn với trung tâm các huyện.

Vùng phía Tây có địa hình trung du, miền núi cao phức tạp, nhiều vùng bị chia cắt bởi sông và núi cao nên hệ thống giao thông kém phát triển, mật độ dân cư thấp, số lượng đô thị ít, gắn với hành lang các tuyến đường quốc lộ như: Đường Hồ Chí Minh (gồm có các đô thị Thái Hòa; Nghĩa Đàn; Tân Kỳ; Đô Lương; Thanh Chương); Quốc lộ 7 (nằm ở phía Tây Nam với các đô thị Anh Sơn; Con Cuông; Thạch Giám; Mường Xén); Quốc lộ 48 nằm ở phía Tây Bắc với các đô thị: Quỳ Hợp; Tân Lạc; Kim Sơn).

Hầu hết các thành phố và thị trấn huyện lỵ đều hình thành từ quá trình phát triển của điểm dân cư dịch vụ thương mại nằm trên trục quốc lộ, hoặc tại điểm hội tụ của các trục đường giao thông quan trọng cấp tỉnh và quốc gia, vì vậy có cơ hội phát triển với chức năng chủ yếu là hành chính, dịch vụ thương mại. Khoảng cách giữa các điểm đô thị vùng phía Đông phổ biến từ 15-20km, vùng phía Tây từ 30-50km. Từ những đặc điểm đó, hệ thống mạng lưới đô thị của Nghệ An mang nhiều nét đặc trưng.

Đặc biệt tỷ lệ đô thị hóa của Nghệ An còn thấp, mới đạt hơn 15%. Nghệ An cũng là địa phương có số lượng đô thị và mật độ đô thị thấp so với mức trung bình của cả nước (1,4 đô thị/1.000km2, so với 2,5 đô thị/1.000km2).

Do đặc thù về điều kiện tự nhiên và địa hình, nên mạng lưới đô thị, dân cư của tỉnh tập trung phần lớn ở khu vực phía Đông, gắn với vùng đồng bằng ven biển, khoảng cách giữa các điểm đô thị phổ biến là 15-20km. Riêng vùng phía Tây có địa hình trung du, miền núi cao phức tạp, nhiều vùng bị chia cắt bởi sông và núi cao, nên số lượng đô thị ít, khoảng cách giữa các điểm đô thị phổ biến là 30-50km.

Mặc dù số lượng, mật độ và tỷ lệ đô thị hóa thấp so với bình quân cả nước, nhưng tỉnh Nghệ An có thành phố Vinh và vùng phụ cận (thị xã Cửa Lò; các huyện Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Nam Đàn) là vùng đô thị tập trung tương đối lớn, là khu vực đô thị trung tâm của vùng Bắc Trung bộ, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống đô thị của quốc gia.

Bên cạnh đó, theo quy hoạch tỉnh, Nghệ An lấy đô thị Vinh mở rộng là đô thị trung tâm, phát triển hệ thống đô thị bền vững theo định hướng: Đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa thông qua việc thành lập, điều chỉnh mở rộng địa giới các đơn vị hành chính đô thị của tỉnh; phát triển, mở rộng đô thị hóa gắn với sản xuất công nghiệp và dịch vụ; phát triển đô thị hóa theo cấu trúc trọng điểm và mạng lưới; phát triển hài hòa, xây dựng bản sắc đô thị trên cơ sở bảo tồn, phát huy các yếu tố văn hóa - lịch sử.

Hệ thống đô thị đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật

Về chất lượng đô thị, hệ thống đô thị tỉnh Nghệ An hiện có 1 đô thị loại I (thành phố Vinh), 1 đô thị loại III (thị xã Cửa Lò), 2 đô thị loại IV (thị xã Hoàng Mai, thị xã Thái Hòa) và 19 đô thị loại V phân bố tại địa bàn 17 huyện. Ngoài ra, trên địa bàn cũng còn có một số khu vực đã đạt tiêu chí đô thị loại V.

Về cơ bản, hệ thống đô thị trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã và đang phát triển nhanh theo hướng hiện đại, đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội. Không gian đô thị cũng từng bước được mở rộng, chất lượng kiến trúc, cảnh quan được nâng lên, bộ mặt đô thị ngày càng thay đổi.

Theo Quy hoạch tỉnh Nghệ An thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Nghệ An phấn đấu đến năm 2025, tỷ lệ đô thị đạt 34 - 36% và đến năm 2030, đạt 40 - 45%. Tỉnh cũng xác định, quá trình mở rộng đô thị hóa sẽ gắn liền với sản xuất và dịch vụ; phát triển đô thị theo cấu trúc trọng điểm, mạng lưới.

Lộ trình đến năm 2025 sẽ mở rộng địa giới hành chính thành phố Vinh với việc sáp nhập thị xã Cửa Lò và 1 số xã của huyện Nghi Lộc nằm trong hành lang Vinh - Cửa Lò; nâng cấp đô thị huyện Diễn Châu thành cấp thị xã. Theo đó, Nghệ An sẽ có 4 đô thị lớn, gồm: Thành phố Vinh (đã mở rộng) là đô thị loại I; 2 thành phố/thị xã là đô thị loại III (thành phố Hoàng Mai, thị xã Thái Hòa); và 1 thị xã là đô thị loại IV (thị xã Diễn Châu).

Lộ trình đến năm 2025 thị xã Thái Hòa sẽ là đô thị loại III.

Đến năm 2030, toàn tỉnh Nghệ An sẽ có khoảng 40 - 45 đô thị, trong đó có 5 đô thị lớn. Cụ thể, ngoài thành phố Vinh, thành phố Hoàng Mai, thì thị xã Thái Hòa cũng sẽ trở thành thành phố trực thuộc tỉnh (đô thị loại III) và 2 thị xã là đô thị loại IV - III (Diễn Châu và Đô Lương).

Cũng theo lộ trình quy hoạch đến năm 2030, trong các đô thị này, thành phố Vinh và thành phố Hoàng Mai sẽ là 2 đô thị có vai trò lớn hơn cả, đồng thời là khu vực động lực cấp tỉnh. Trong đó, thành phố Vinh (đã mở rộng, kết hợp với vùng liên huyện lân cận Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Nam Đàn) sẽ trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học - công nghệ của cả khu vực Bắc Trung bộ; thành phố Hoàng Mai, gắn với đề án mở rộng Khu kinh tế Đông Nam, kết nối phát triển với Khu kinh tế Nghi Sơn (Thanh Hóa) sẽ là đô thị hạt nhân của vùng động lực phát triển kinh tế quan trọng khu vực phía Bắc của tỉnh.

Các đô thị còn lại là đô thị hạt nhân tạo động lực cấp vùng, có tác động thúc đẩy kinh tế - xã hội của các khu vực liên huyện trong tỉnh, gồm: Thái Hòa (trung tâm vùng liên huyện Tây Bắc gồm: Thái Hòa, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong); Diễn Châu (trung tâm vùng Diễn Châu, Yên Thành và hỗ trợ Nghi Lộc, Quỳnh Lưu); Đô Lương (vùng Đô Lương, Tân Kỳ, Anh Sơn, Thanh Chương); Con Cuông (Con Cuông, Tương Dương, Kỳ Sơn).

Theo Quy hoạch, các đô thị này được định hướng từng bước phát triển trở thành các trung tâm vùng, thành các thị xã, thành phố để thực hiện chiến lược đô thị hóa chung của tỉnh Nghệ An giai đoạn 2021 - 2030.

Đối với các khu, điểm dân cư nông thôn thuộc vùng trung du (dọc hành lang đường Hồ Chí Minh, hành lang kinh tế Quốc lộ 7, hành lang kinh tế Quốc lộ 48), các khu vực này sẽ được phát triển theo cụm điểm, thu hút dân cư phát triển mới tập trung vào các khu vực đô thị, dành mặt bằng và không gian cho hoạt động sản xuất nông nghiệp, dịch vụ. Hình thành các cấu trúc cụm làng, tuyến theo địa hình của từng khu vực.

Những khu vực dân cư tại các xã có mật độ cao, kinh tế - xã hội phát triển sẽ được định hướng xây dựng theo tiêu chí đô thị để thành lập thị trấn, thông qua bổ sung hạ tầng dịch vụ, sản xuất và nhà ở.