(Xây dựng) - Không gian công cộng đóng một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội của chúng ta.

Công viên Tokyo Ueno, Nhật Bản.

“Điều tạo nên bản sắc của một thành phố là những không gian công cộng của nó chứ không phải các không gian cá nhân. Giá trị của các tiện ích công cộng ảnh hưởng tới giá trị của từng cá nhân.” - Joan Clos, Giám đốc điều hành UN-HABITAT.

Các chuyên gia quy hoạch đô thị và phát triển đô thị trên thế giới đã vạch rõ, Không gian công cộng là không gian cung cấp sự tương tác giữa các cá nhân. Không gian công cộng cũng có thể mời gọi những sự tương tác "khác" như: Tương tác với những người bạn sẽ không bao giờ gặp được ở các nơi riêng tư. Ngoài ra đó cũng là không gian cân bằng giữa "an toàn" và "tự do". Người ta đến không gian công cộng mỗi khi có những dịp quan trọng, là nơi mà mọi người tụ tập ăn mừng chiến thắng hay phản đối một điều gì đó. Vì thế, không gian này cần khiến mọi người cảm thấy họ được chào đón và an toàn.

Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra tầm quan trọng của việc chơi đùa đối với sự phát triển của con người, đôi khi sự khuyến khích chơi đùa chỉ cần là một không gian mở để chạy nhảy, đuổi bắt hoặc hòa mình trong đó. Không gian công cộng mang thiên nhiên vào các nhà máy, cửa kính và các thành phố vốn ngày càng bị bê tông hóa. Điều này giúp cân bằng quyền được tiếp cận thiên nhiên cho những người không thể thường xuyên đi đây đó hoặc đến các vùng ngoại ô, và đồng thời khuyến khích các yếu tố cùng duy trì và nuôi dưỡng sự cân bằng này.

Đặc biệt hơn là không gian công cộng hỗ trợ các nền văn hóa thiểu số. Sử dụng nghệ thuật hoặc các không gian biểu tượng cho phép các hoạt động văn hóa được diễn ra và tiếp cận một cách dễ dàng. Không gian công cộng cũng từ đó cung cấp sự công nhận và công bằng đối với mỗi cá nhân. Không gian công cộng được coi là chìa khóa để xây dựng ý thức cộng đồng. Là nơi tạo nên bản sắc và văn hóa truyền thống của địa phương, đồng thời gắn kết dân cư, phát triển nền kinh tế đô thị.

Không gian công cộng tại Nhật

Ở Nhật Bản, những khoảng xanh, nơi công cộng cho người dân thư giãn và tập thể dục vô cùng quan trọng vì tại Nhật, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Tokyo hay Osaka, nhà khá bé và nhiều căn hộ được thiết kế dành cho người độc thân nên càng chật chội. Vào ngày cuối tuần, nếu ở nhà cả ngày người ta rất dễ bị cảm thấy trầm cảm. Vì thế, không gian công cộng là một phần không thể thiếu trong khu dân cư. Dù sống ở đâu, trong khoảng cách đi bộ, nước Nhật đều có không gian công cộng để người dân có thể đi dã ngoại, ngồi thư giãn hay tụ tập với bạn bè.

Thông thường mỗi thành phố ở Nhật sẽ có một công viên lớn ở trung tâm thành phố như công viên Odori ở Sapporo (Hokkaido) hay công viên Ueno (Tokyo). Ngoài việc là nơi giải trí của người dân, đây cũng là nơi tổ chức các sự kiện như hội chợ mùa đông hay các buổi triển lãm công cộng. Bên cạnh những công viên này, mỗi khu dân cư sẽ có một khoảng xanh nhỏ, cũng được người dân ở đây gọi là công viên. Những mảng xanh nhỏ trong mỗi khu dân cư đảm bảo mọi người đều có mảng xanh trong khoảng cách đi bộ từ nhà. Điều này cũng được quy hoạch đô thị từ ban đầu.

Trong lịch sử nước Nhật, những khoảng không gian lớn, nơi mà hiện nay đã được thành phố xây thành công viên, được thiết kế như nơi trú ẩn trong lúc hoạn nạn hay thời chiến. Chính vì vậy một số công viên như công viên Hikarigaoka (quận Nerima, Tokyo), một trong những công viên lớn và nổi tiếng của Nhật, được thiết kế để làm nơi trú ẩn. Ghế làm bằng đá tại công viên này có thể được sử dụng như bếp than, một số ống cống được thiết kế để có thể sử dụng như toilet trong điều kiện khẩn cấp, và những cột đèn năng lượng mặt trời có thể cung cấp điện để sạc các thiết bị điện tử.

Không gian công cộng đặc biệt quan trọng khi gia đình có trẻ nhỏ. Người lớn có thể ngồi trong nhà cả ngày nhưng trẻ em luôn hiếu động và nhiều năng lượng. Không tạo điều kiện cho trẻ vận động dễ dẫn đến béo phì và ù lì. Và muốn trẻ hoạt động phải có không gian công cộng để trẻ em có thể gặp bạn bè và chạy nhảy. Hầu hết tại các không gian công cộng khắp cả nước, cứ chiều chiều, có rất nhiều trẻ em từ 6 đến 8 tuổi tự chạy xe đạp ra đây để chơi cầu trượt, xích đu và chạy nhảy. Cuối tuần, nhiều gia đình, hội bạn mang đồ ăn đến khu công cộng như công viên để dã ngoại hoặc trượt ván và chơi đá bóng.

Quốc gia này có nhiều trung tâm giải trí công cộng, sân bóng đá, sân bóng rổ được dân sử dụng miễn phí. Đối với các trung tâm giải trí, vé vào cổng tương đối rẻ và trong đó có đầy đủ dụng cụ, sân đá banh, sân quần vợt... Những trung tâm giải trí này được chính phủ xây và quản lý, phí vào cổng rất rẻ và không giới hạn thời gian sử dụng. Đây là một hình thức tốt để đảm bảo mọi người đều có chỗ giải trí và tập thể dục lành mạnh.

Không gian công cộng tại Singapore

Để biến thành phố trở thành điểm đến lý tưởng, thu hút đầu tư nước ngoài, mỗi quốc gia trên thế giới đều cải thiện và nâng cấp hình ảnh của các thành phố. Do vậy, bộ mặt chính của thành phố là nơi mà không gian công cộng cần được chú trọng. Không gian công cộng nói chung bao gồm cả không gian giao thông và vỉa hè, tuy không phải là không gian công cộng chính thức. Phố xá, vỉa hè, công viên, quảng trường mặt nước đều thuộc không gian công cộng. Đường trong thành phố phục vụ nhiều mục đích hơn việc chỉ lưu thông xe cộ, và vỉa hè phần dành cho người đi bộ thì phục vụ nhiều mục đích hơn là việc đi lại của khách bộ hành.

Ngay cả nhà ở xã hội của Singapore (còn gọi là nhà HDB) thì không gian công cộng cũng đặc biệt được chú ý. Rất nhiều block để trồng cây tạo không gian cho người dân ngay tại tầng 1, người ta có thể đi bộ rất dài thẳng qua nhiều block nhà và thảm cỏ xanh ngát mắt. Cùng với sự phát triển qua các thời kì của nhà ở xã hội, không gian trống tầng này cũng thay đổi.

Qua thời gian, các khu nhà ở xã hội của thế kỷ 21 đã trở thành phức hợp: Các HDB biến đổi thành các bãi đậu xe nhiều tầng với mái xanh. Mái xanh và các không gian công cộng có mái che của khu trở thành các không gian xã hội mới khi mà các khối nhà ở xã hội được thiết kế giống như các chung cư cao cấp tách biệt để phù hợp với nhu cầu của người dân. HDB xây dựng những ý tưởng mới, tạo ra các không gian sinh hoạt đô thị và kết nối xã hội.

Mục đích là xây dựng các không gian có khu vực nghỉ ngơi, có điểm nhìn đẹp và cảnh quan môi trường tốt để lôi kéo mọi người đi ra khỏi căn hộ của họ và sử dụng chúng như không gian sống mở rộng của họ, bằng cách đó có nhiều người gặp nhau và tương tác. Thành phố như một sinh vật sống, có sự phát triển, thay đổi, mở rộng, định hình lại và có cấu trúc tái sinh. Không gian công cộng trong các nhà ở xã hội là thành phần quan trọng của cấu trúc này và vì thế, tại Singapore, nhà ở xã hội chiếm được nhiều cảm tình của người dân.

Không gian công cộng tại Barcelona

Barcelona hiện được công nhận là một trong những thành phố thành công nhất trên thế giới về mặt quy hoạch các lõi công cộng. Không gian công cộng tại đây được đặt lên hàng đầu trong làn sóng đô thị mới, trong đó quy hoạch thành phố mang đến cơ hội cuộc sống chất lượng cao cho cư dân.

Kể từ năm 1979 thành phố Barcelona bắt đầu tiến hành quá trình đổi mới các không gian công cộng. Tạo sự hoành tráng cho thành phố thông qua không gian công cộng nhằm tạo dựng một chất lượng đô thị rõ nét, đồng thời củng cố tính tượng trưng của cộng đồng đô thị là một ý tưởng xuyên suốt của những cuộc tranh luận về công cuộc đổi mới bộ mặt đô thị ở Barcelona trong suốt những năm 1980.

Không gian công cộng trở thành biểu tượng và phương tiện truyền tải nền dân chủ, một địa điểm giúp người dân tiếp cận với đời sống chính trị. Bên cạnh việc dựng những tượng đài lớn và tìm kiếm những phong cách kiến trúc đặc biệt, việc xử lý các công trình di sản lịch sử cũng góp phần không nhỏ làm phong phú thêm tính hoành tráng của không gian công cộng. Chính quyền thành phố Barcelona không chủ trương bảo tồn di sản một cách quá cứng nhắc dễ khiến cho các khu phố cổ trở thành một dạng bảo tàng mà mong muốn tạo sự thay đổi cho những khu phố này theo nguyên tắc vẫn phù hợp với các giá trị di sản nhưng vẫn coi chúng như những thực thể sống động và luôn biến đổi của thành phố.