(Xây dựng) - Thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025, Dự án 5 (DA5) bắt đầu triển khai thực hiện từ năm 2023 hỗ trợ cho các hộ nghèo (HN), hộ cận nghèo (HCN) thuộc 26 tỉnh. Mặc dù thời gian qua, các Bộ, ngành Trung ương và các địa phương đã vào cuộc tích cực tuy nhiên đến hết 9 tháng đầu năm 2023, tỷ lệ giải ngân DA5 của một số địa phương vẫn chưa đạt kết quả như mong đợi do vướng mắc trong quá trình thực hiện.

Năm 2023, nguồn kinh phí hỗ trợ nhà ở cho HN, HCN thuộc DA5 cho các địa phương là 1.020 tỷ đồng (ảnh: T/L).

Vướng mắc trong triển khai, thực hiện

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18/01/2022 với tổng số vốn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương thực hiện DA5 từ năm 2022 – 2025 là 4.000 tỷ đồng (nguồn vốn sự nghiệp).

Trong đó, năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã giao nguồn kinh phí hỗ trợ nhà ở cho HN, HCN thuộc DA5 cho các địa phương là 1.020 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch.

Tại các địa phương, đến nay 26 tỉnh đã hoàn thành việc lập Đề án với tổng số 91.453 hộ cần hỗ trợ, tương ứng với tổng số vốn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương khoảng 3.015 tỷ đồng. Đồng thời 11/26 tỉnh bố trí nguồn vốn ngân sách địa phương đối ứng thực hiện khoảng 32,640 tỷ đồng.

Đến hết tháng 9/2023, 25/26 tỉnh đã và đang thực hiện hỗ trợ cho khoảng 12.877 hộ, đạt 39,7% kế hoạch năm 2023 và 14% kế hoạch giai đoạn 2021 – 2025. Trong đó có 8.693 HN và 905 HCN xây mới nhà ở; 2.774 HN và 505 HCN sửa chữa nhà ở. Đã giải ngân vốn cấp từ ngân sách Trung ương gần 278 tỷ đồng, đạt 27,25% kế hoạch năm 2023.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện DA5 tại địa phương, công tác giải ngân vốn hỗ trợ từ cấp huyện đến cấp xã và đến các HN, HCN còn chậm. Nguồn kinh phí hỗ trợ của DA5 chưa đủ cân đối để tiến hành xây dựng nhà theo đúng tiêu chuẩn “3 cứng”.

Bên cạnh đó, một số hộ không tham gia thực hiện do điều kiện kinh tế khó khăn, không thể bổ sung thêm nguồn vốn để xây mới, sửa chữa nhà ở. Một số ít trường hợp có nhà ở bị vướng mắc về đất đai, quy hoạch. Một số trường hợp HN, cận nghèo thuộc diện được hỗ trợ đề nghị thay đổi hình thức từ sửa chữa sang xây mới và ngược lại.

Ngoài ra, việc thống kê đối tượng được hưởng hỗ trợ tại một số địa phương còn chưa chặt chẽ dẫn tới kết quả rà soát và số liệu đăng ký ban đầu có sự thay đổi lớn. Việc lồng ghép nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương với nguồn vốn hợp pháp khác của các tổ chức, cá nhân theo hướng xã hội hóa tại các địa phương còn hạn chế…

Chia sẻ về một số khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai chính sách hỗ trợ nhà ở cho HN và HCN, đại diện lãnh đạo tỉnh Sơn La cho rằng: Theo Nghị quyết số 56/NQ-CP ngày 19/4/2022 của Chính phủ, Sơn La được phân bổ 52,24 tỷ đồng cho giai đoạn 2021 – 2025 để thực hiện DA5 – Hỗ trợ nhà ở cho HN, HCN trên địa bàn các huyện nghèo.

Tuy nhiên, tại thời điểm lập Đề án theo Thông tư số 01/2022/TT-BXD ngày 30/6/2022 của Bộ Xây dựng, tổng nhu cầu hỗ trợ nhà ở thực tế cho HN, HCN là 1.808 hộ, với tổng mức vốn là 64,76 tỷ đồng, theo đó, số vốn còn thiếu khoảng 12,52 tỷ đồng.

Chưa kể tại huyện Thuận Châu và Sốp Cộp, địa bàn một số xã giao thông đi lại từ trung tâm xã đến các bản còn gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng tới công tác vận chuyển nguyên, vật liệu phục vụ cho công tác xây mới, sửa chữa nhà ở cho các hộ.

Với mức hỗ trợ 40 triệu đồng cho công tác xây mới và 20 triệu đồng đối với sửa chữa thì các đối tượng khó khăn như người già, neo đơn, hộ sống ở vùng sâu, vùng xa… không có nguồn kinh phí để góp cùng nguồn vốn hỗ trợ để xây nhà đạt chuẩn theo yêu cầu “3 cứng”. Cùng với đó, nhận thức của người dân chưa đồng đều, vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước…

Đại diện Sở Xây dựng Đắk Lắk cho biết, theo kế hoạch năm 2023, Đắk Lắk hỗ trợ nhà ở cho 1.921 hộ (thuộc hai huyện nghèo là M’Drắk và Ea Súp), với tổng nguồn vốn thực hiện trên 99,5 tỷ đồng. Đến nay, ngân sách Trung ương đã giao cho Đắk Lắk trên 51,7 tỷ đồng và ngân sách tỉnh cũng đã bố trí, phân bổ 7,6 tỷ đồng để thực hiện DA5.

Hiện Đắk Lắk cũng mới hỗ trợ được 13 hộ (thuộc huyện M’Drắk), số hộ còn lại đang tiếp tục triển khai thực hiện. Khó khăn lớn nhất của Đắk Lắk trong quá trình thực hiện hỗ trợ nhà ở là xác định nguồn gốc đất của các hộ thuộc diện hỗ trợ.

Đối với tỉnh Lai Châu, hiện toàn tỉnh có 4 huyện nghèo gồm Phong Thổ, Sìn Hồ, Nậm Nhùn, Mương Tè, tổng số hộ được phê duyệt hỗ trợ là 4.848 hộ (xây mới 3.102 hộ, sửa chữa 1.434 hộ).

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu Giàng A Tính, trong quá trình thực hiện DA5, tỉnh gặp một số khó khăn đó là: Do quyết định phê duyệt các hộ được hỗ trợ từ năm 2022, nhưng sang năm 2023 có sự biến động so với rà soát ban đầu, một số hộ đã được hỗ trợ làm nhà ở từ chương trình, nguồn vốn khác, một số hộ do còn khó khăn về nguồn vốn nên xin lui lại thời gian làm nhà vào năm sau…

Ngoài ra, còn một số vướng mắc khác mà nhiều địa phương gặp phải đó là việc tách thửa đất các hộ gia đình, chuyển mục đích sử dụng đất; mức hỗ trợ xây dựng nhà ở giữa các chương trình còn có sự chênh lệch; vẫn còn chồng chéo trong một số quy hoạch ảnh hưởng đến việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn…

Đề xuất các giải pháp tháo gỡ

Trước những khó khăn, vướng mắc trên, các địa phương đề nghị Bộ Xây dựng hướng dẫn thực hiện hỗ trợ trong trường hợp tách hộ gia đình; tham mưu, kiến nghị Chính phủ, Quốc hội xem xét thống nhất mức hỗ trợ xây dựng nhà ở giữa các chương trình cũng như có chính sách riêng cho các HN, HCN vay thêm vốn từ Ngân hàng Chính sách xã hội để thực hiện xây nhà; báo cáo Chính phủ tăng định mức hỗ trợ xây dựng mới, sửa chữa nhà ở cho các HN, HCN; rà soát, bổ sung, điều chỉnh số lượng HN, HCN có nhu cầu xây dựng, sửa chữa nhà ở vào dự án;

Đồng thời, bổ sung thêm một số đối tượng mới được hỗ trợ từ dự án; bố trí thêm kinh phí từ nguồn ngân sách Trung ương cho địa phương để đảm bảo hoàn thành việc triển khai thực hiện dự án vào năm 2025; cho phép địa phương trong quá trình xây dựng, sửa chữa nhà ở được sử dụng các vật liệu sẵn có, phù hợp với điều kiện thực tế nhằm giảm chi phí xây dựng; xem xét điều chỉnh tiêu chí 3 cứng phù hợp với từng địa phương…

Để đẩy nhanh triển khai thực hiện DA5 trong các tháng còn lại của năm 2023, Bộ Xây dựng đề nghị các Bộ, ngành tập trung, tăng cường kiểm tra, giám sát, đôn đốc, hướng dẫn việc triển khai hỗ trợ đối với các địa phương, đặc biệt những nơi có tỷ lệ hỗ trợ thấp, giải ngân kém.

Từ nay đến hết năm 2023, UBND các tỉnh tập trung rà soát Đề án đã phê duyệt để đảm bảo đúng đối tượng và điều kiện về nhà ở, đảm bảo việc hỗ trợ đúng quy định…

Bộ Xây dựng cũng đề nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư sớm báo cáo về nguồn vốn hỗ trợ ngân sách Trung ương trình Thủ tướng Chính phủ để xem xét, phê duyệt 2 chính sách (chính sách hỗ trợ HN xây dựng nhà ở phòng, tránh bão, lụt và chính sách hỗ trợ HN khu vực nông thôn xây dựng nhà ở giai đoạn 2021 – 2025), để HN có thể vay thêm vốn từ Ngân hàng Chính sách xã hội cùng lồng ghép, thực hiện DA5.

Trong giai đoạn 2024 – 2025, Bộ Xây dựng phối hợp với Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Bộ Tài chính lập kế hoạch phân bổ vốn năm 2024 kịp thời cho các địa phương triển khai DA5 trong năm tiếp theo.