(Xây dựng) - Đây là nhận định được đề cập trong Báo cáo của Đoàn giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện Nghị quyết số 43/2022/QH15 ngày 11/01/2022 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội và các nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia đến hết năm 2023”. Báo cáo do Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội, Phó Trưởng Đoàn Thường trực Đoàn giám sát của Quốc hội Lê Quang Mạnh trình bày tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, ngày 25/5.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội, Phó Trưởng Đoàn Thường trực Đoàn giám sát của Quốc hội Lê Quang Mạnh trình bày báo cáo.

Tiến độ chuẩn bị triển khai các dự án trọng điểm đã được rút ngắn đáng kể…

Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh cho biết: Tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV đã ban hành Nghị quyết số 90/2023/QH15 ngày 08/6/2023 về Chương trình giám sát của Quốc hội năm 2024 và Nghị quyết số 94/2023/QH15 ngày 22/6/2023 về việc thành lập Đoàn giám sát chuyên đề “Việc thực hiện Nghị quyết số 43/2022/QH15 ngày 11/01/2022 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội và các nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia đến hết năm 2023”.

Các dự án quan trọng quốc gia bao gồm: Dự án Sân bay Long Thành; các dự án đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 và 2021 - 2025; dự án đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô Hà Nội; dự án đường Vành đai 3 Thành phố Hồ Chí Minh; dự án đường bộ cao tốc Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột giai đoạn 1; dự án đường bộ cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu giai đoạn 1; dự án đường bộ cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng giai đoạn 1.

“Đây là các dự án do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư nhằm đẩy mạnh triển khai một trong ba đột phá của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 – 2030 về xây dựng kết cấu hạ tầng”, Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh nhấn mạnh.

Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, Đoàn giám sát đã ban hành Kế hoạch, Đề cương giám sát gửi đến các đối tượng chịu sự giám sát; giao Đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh, thành phố giám sát; tổ chức giám sát trực tiếp tại 10 địa phương, làm việc với Chính phủ và 12 Bộ, ngành, cơ quan. Đến nay, Đoàn giám sát đã hoàn thành các nhiệm vụ được giao, bảo đảm tiến độ và đạt các mục tiêu đặt ra.

Đề cập đến kết quả đạt được trong thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia, Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh cho biết: Các dự án được Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành Trung ương và UBND các tỉnh, thành phố quan tâm, chỉ đạo quyết liệt.

Các địa phương đã cơ bản thực hiện tốt công tác tuyên truyền, vận động và nhận được sự ủng hộ của người dân trong quá trình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng.

Nhiều địa phương có sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị trong quá trình triển khai thực hiện, kịp thời giải quyết các khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ dự án, phát huy tính chủ động, huy động hiệu quả nguồn lực của các địa phương trong việc quản lý đầu tư xây dựng.

Việc phân cấp đã tăng tính chủ động, gắn với trách nhiệm cụ thể, đồng thời, tạo điều kiện nâng cao năng lực điều hành, quản lý dự án lớn của nhiều địa phương khi lần đầu tiên được giao triển khai thực hiện dự án quan trọng quốc gia.

Đến nay, các dự án thành phần phân cấp cho địa phương làm cơ quan chủ quản đã triển khai cơ bản đáp ứng tiến độ yêu cầu và được bố trí đủ vốn ngân sách địa phương theo cam kết.

Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh nhận định: Trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn về vật liệu xây dựng và chịu tác động lớn của đại dịch Covid-19, Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan liên quan nỗ lực, cố gắng để hoàn thành đưa vào khai thác 635km thuộc Dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020, nâng tổng số chiều dài đường cao tốc cả nước lên 2.001km và phát huy hiệu quả đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo đảm quốc phòng - an ninh, giảm ùn tắc, tai nạn giao thông, tiết kiệm thời gian di chuyển, chi phí xã hội, đáp ứng được sự mong muốn của người dân và doanh nghiệp.

“Cùng với các chính sách tài khóa kích cầu tiêu dùng của Nghị quyết số 43, các dự án quan trọng quốc gia đã thúc đẩy mạnh mẽ tổng cầu đầu tư của nền kinh tế, tạo động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng, phát triển kinh tế - xã hội”, Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh nhấn mạnh.

Nhưng tiến độ hoàn thành một số dự án còn chậm so với yêu cầu

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia còn có những tồn tại, hạn chế. Chủ nhiệm Lê Quang Mạnh cho biết, tiến độ hoàn thành một số dự án còn chậm so với yêu cầu. Một số dự án dự kiến tăng tổng mức đầu tư, dẫn đến phải điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án.

Đối với một số dự án được phân chia thành, các dự án thành phần do các địa phương khác nhau làm cơ quan chủ quản vận hành độc lập, nên khó khăn trong việc điều hòa, phối hợp, cân đối tổng mức đầu tư giữa các dự án thành phần.

Công tác dự báo, chuẩn bị đầu tư một số dự án còn hạn chế, chưa lường hết những khó khăn, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện, chưa bảo đảm tầm nhìn dài hạn, dẫn đến phải điều chỉnh trong quá trình thực hiện.

Một số dự án mới hoàn thành đưa vào khai thác trong thời gian ngắn đã phải đề xuất đầu tư mở rộng.

Một số dự án thiếu nguồn vật liệu đắp nền đường trong quá trình thi công, đặc biệt là các dự án tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Công tác quản lý vật liệu xây dựng tại các địa phương còn nhiều bất cập.

Công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của một số dự án còn nhiều khó khăn, vướng mắc, chậm trễ, nên ảnh hưởng đến tiến độ thi công công trình. Một số dự án trong quá trình thi công, xây lắp thiếu bãi chứa vật liệu thải, ảnh hưởng đến điều kiện môi trường sống tự nhiên.

Một số dự án hoàn thành đưa vào vận hành, khai thác nhưng chưa được đầu tư đồng bộ trạm dừng nghỉ, hệ thống giao thông thông minh (ITS) gây khó khăn cho các đối tượng tham gia giao thông và tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông. Vệc chưa tổ chức thu phí dẫn đến vướng mắc trong công tác quản lý, khai thác, bảo trì công trình…

Quốc hội thảo luận về việc thực hiện Nghị Quyết 43/2022/QH15 và các nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia đến hết năm 2023.

Tập trung thực hiện các giải pháp tháo gỡ khó khăn

Trên cơ sở phân tích các nguyên nhân của tồn tại, hạn chế, bài học kinh nghiệm, Đoàn giám sát kiến nghị tập trung thực hiện một nhiệm vụ, giải pháp.

Về hoàn thiện chính sách, pháp luật, đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo rà soát các hạn chế, bất cập trong các chính sách, pháp luật liên quan để sửa đổi, bổ sung hoặc đề xuất cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung tổng kết đánh giá việc thí điểm các cơ chế, chính sách đặc thù áp dụng cho các dự án; Xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách về thu phí các tuyến đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư; Rà soát, hoàn thiện pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư.

Rà soát, hoàn thiện các quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, trong đó bảo đảm sự thống nhất về chính sách bồi thường tại các khu vực giáp ranh thuộc địa giới hành chính hai tỉnh của hai dự án khác nhau (hai dự án thành phần vận hành độc lập).

Khẩn trương điều chỉnh, bổ sung các định mức, đơn giá đã được ban hành nhưng chưa phù hợp hoặc còn thiếu nhằm bảo đảm phù hợp với thực tế.

Sửa đổi, bổ sung Luật Địa chất và khoáng sản theo hướng tăng cường phân cấp, phân quyền, phân nhóm các loại khoáng sản theo hướng tách riêng nhóm khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường để có quy định riêng về khai thác vật liệu, đặc biệt đối với nhóm vật liệu san lấp và điều phối vật liệu tận dụng giữa các dự án nhằm đơn giản hoá tối đa các trình tự, thủ tục.

Nghiên cứu cho phép sử dụng phần đất thải nếu đất phục vụ tốt cho nông nghiệp, tránh sử dụng làm đất bãi thải, gây lãng phí tài nguyên.

Về các giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo các Bộ, ngành, địa phương, tổ chức, cơ quan liên quan quyết liệt tổ chức triển khai thực hiện các dự án bảo đảm chất lượng, hoàn thành theo tiến độ yêu cầu tại các Nghị quyết của Quốc hội.

Các cơ quan chủ quản rà soát, tổng hợp báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định đối với các dự án dự kiến phải điều chỉnh chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật.

Nghiên cứu để có cơ chế giao cho các cơ quan đầu mối của các dự án rà soát, điều hòa, cân đối và thống nhất điều chỉnh tăng hoặc giảm tổng mức đầu tư giữa các dự án thành phần, bảo đảm không vượt sơ bộ tổng mức đầu tư của toàn bộ dự án đã được Quốc hội quyết định…

Các cơ quan chủ quản, chủ đầu tư khẩn trương, tập trung giải quyết các khó khăn, vướng mắc như phối hợp chặt chẽ với các địa phương để bảo đảm đủ nguồn cung vật liệu đáp ứng tiến độ thi công các dự án quan trọng quốc gia.

Đẩy nhanh các thủ tục liên quan, hỗ trợ các địa phương trong việc tổ chức thực hiện di dời các đường điện cao thế, cáp viễn thông, tránh ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án.

Hướng dẫn việc xác định giá vật liệu xây dựng thông thường tại mỏ khi giao cho các nhà thầu khai thác theo các cơ chế đặc thù; Khẩn trương ban hành quy chuẩn, định mức sử dụng cát biển làm vật liệu đắp nền đường. Các địa phương ban hành công bố giá vật liệu xây dựng kịp thời, phù hợp với thực tế thị trường.

Tổ chức thu phí các đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư; nâng cao năng lực, trách nhiệm của các chủ thể trong triển khai các dự án.

Nâng cao và kiểm soát chặt chẽ chất lượng công tác khảo sát, thiết kế và giám sát thi công; quan tâm ứng dụng công nghệ mới, vật liệu mới thân thiện với môi trường trong thực hiện dự án, giảm tối đa những tác động tiêu cực tới môi trường sinh thái, đời sống người dân tại khu vực có dự án đi qua.

Đoàn giám sát đồng thời đề nghị Bộ Giao thông vận tải và các bên liên quan phối hợp với các địa phương được giao làm cơ quan chủ quản, cơ quan có thẩm quyền khẩn trương triển khai đầu tư hoàn thiện các trạm dừng nghỉ, hệ thống giao thông thông minh (ITS) nhằm đáp ứng yêu cầu khai thác đồng bộ khi các dự án cao tốc đưa vào khai thác.

Khẩn trương rà soát, hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông và phương án tổ chức giao thông để nâng cao an toàn khai thác trên các tuyến đường cao tốc đầu tư theo quy mô phân kỳ 2 làn xe và 4 làn xe.

Xây dựng kế hoạch nâng cấp mở rộng các dự án đã và đang đầu tư theo quy mô phân kỳ (2 làn xe, 4 làn xe) bảo đảm phù hợp với nhu cầu vận tải theo từng thời kỳ và tầm nhìn dài hạn; ban hành định mức về quản lý thu phí đường cao tốc.

Đối với các địa phương, Đoàn giám sát đề nghị tập trung đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, xây dựng các khu tái định cư; Tăng cường kiểm tra, rà soát và xử lý nghiêm các vi phạm, đặc biệt là việc xây dựng trái phép; Quan tâm đến công tác giải quyết việc làm tạo sinh kế cho người dân trong diện phải thu hồi đất.

Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, giám sát, kịp thời phòng chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, ngăn chặn vi phạm trong triển khai thực hiện các dự án, nhất là các vấn đề liên quan đến đền bù, giải phóng mặt bằng, nguyên vật liệu và đấu thầu, chỉ định thầu…

Cùng ngày, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận về việc thực hiện Nghị Quyết 43/2022/QH15 và các nghị quyết của Quốc hội về một số dự án quan trọng quốc gia đến hết năm 2023.